جزیره علم

«مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت» رئیس جدیدی پیدا کرده و من دیروز در جلسه معارفه اش حضور داشتم. معاون تحقیقات و فنآوری، برخی رؤسای دانشکده ها و مراکز دیگر نیز بودند. شب قبلش خودم را آماده کرده بودم اگر لازم شد و صلاح بود، نظری داشته باشم. در جلسه فضایی دیگر حاکم بود و ظرفیت افراد حاضر اندک. این مطالب را در زیر آورده ام:

ترویج عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت: چالش یا فرصت؟

1. فلسفه ای که عوامل اجتماعی مؤثر برسلامت از آن منشأ گرفته متفاوت با فلسفه ای است که در ایران و بر اساس آن طبابت پزشکی و مراقبتهای سلامتی انجام می گیرد. در ایران، مراقبتهای سلامتی مبتنی بر فروش خدمت است یا همان نظام کالا/خدمت یا مشتری مداری. پس رابطه گیرنده و دریافت کننده خدمات نیز بر اساس رابطه مشتری - فروشنده می باشد. در خارج از ایران، عوامل اجتماعی مؤثر برسلامت مبتنی بر حقوق انسانی و ایفای مسئولیت نسبت به آن می باشد. پس «ادای تکلیف» یا «انجام مسئولیت» بر فروش خدمت اولویت دارد، «رسیدن حق به حقدار» مهم است نه گرفتن کالاخدمت.
2. در نظام مبتنی بر بازار، منفعت مادی همیشه یک طرف معادله است و اصلاً خدمت بر اساس «ارزش داشتن منفعت مادی»، تعریف می شود اما در نظامی که عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت شکل گرفته اند، دو طرف معادله منفعت مادی نسیتند و اصلاً خدمت بر اساس معادله و رابطه دو طرفه تعریف نمی شود بلکه در«یک نظام کلی» (شاید مبتنی بر نظریه سیستمها) شکل گرفته اند.
3. تفاوت خاستگاه این باعث می شود نظام اخلاق پزشکی متفاوتی برای آن دو متصور باشد زیرا که «ارزشهای متفاوتی» را پذیرفته اند.
4. بنابراین، «فلسفه متفاوت برای مراقبتهای سلامتی» در ایران کنونی و جهان غرب وجود دارد که نادیده گرفتن این تفاوتها و صرفاً تقلید کردن برای ترویج و کنترل عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت می تواند منجر به هدر رفتن منابع و از دست دادن فرصتها گردد.

واژه های کلیدی

عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت (social determinants of health)

فلسفه مراقبتهای سلامتی (philosophy of health care)

رابطه گیرنده و دریافت کننده خدمات (health giver-health provider)

رابطه مشتری - فروشنده (seller-consumer)